Slechts ter overweging…
Lezend in het prachtige boek van Els van der Laan-Meijer en Willemieke Ottens Roodbaards Rijkdom, wat vorig jaar werd uitgegeven, zie ik de ontwerptekening van Georg Anton Blum (1765-1827). Blum vervaardigde het ontwerp voor de aanleg van de Fraeylemaborg in Slochteren, voor 1821. Hieronder een afbeelding van dit ontwerp (klik op de afbeelding voor een vergroting):
Heerlijk de tekening nu eens in kleur en vrij groot afgebeeld te zien. In dit boek wordt eveneens het ontwerp voor dezelfde aanleg afgebeeld, wat wordt toegeschreven aan Johann David Zocher (1763-1817), hij zou het hebben vervaardigd rond 1802. Beide ontwerpen waren mij uiteraard bekend, de toeschrijving aan Zocher eveneens, maar waarom is dit ontwerp aan Zocher toegeschreven en is er het jaartal 1802 aangehangen?
Nee, ik heb geen archief geraadpleegd, ben geen Zocher-expert en evenmin van Blum, heb de ontwerpen ook al niet in het echt bekeken, maar… Als ik kijk naar de manier van tekenen, vooral die van de treurbomen en het hakhout… Blum tekent de treurbomen zelfs af en toe IN de waterpartij, op het aan Zocher toegeschreven ontwerp gebeurt dit ook. Op grond van de tekenstijl lijken beide ontwerpen van de hand van Georg Anton Blum. Nogmaals, ik heb geen contemporaine bronnen geraadpleegd, de toeschrijving zal niet uit het niets zijn gekomen, maar het lijkt me een goeie zaak om te overwegen of beide tekeningen van Blum’s hand zijn. En ja, ik weet het, als je de tekeningen in het echt bekijkt, kun je zomaar weer heel anders over je overpeinzingen gaan denken….
Alweer een mooie vondst, en aan de hand van die kenmerken zou je inderdaad geneigd zijn Blum te noemen. Wat mij bovendien opvalt aan het 1821-ontwerp zijn die partijen die duiden op bouwland, resp. akkers. Niet verwonderlijk bij Blum, die immers de bijna perfecte ferme orneé heeft ontworpen in Vilsteren.
Leuk! Ik had ook al eens lopen zoeken naar het waarom van de toeschrijving aan Zocher en dat jaartal 1802. Kon het niet vinden. Ook niet wie het als eerste heeft geopperd. Als het van Zocher Sr. zou zijn zou je aan weerszijde van de slingerende paden een laanbeplanting kunnen verwachten. Zeker bij een park met een schaal als dat van Fraeylemaborg.
M.n. je opmerking m.b.t. de treurbomen vind ik een goeie.
De oudst bekende tekening van Blum is die voor het Amelink (Enschede) uit 1803. In een rapport over Fraeylemaborg vraagt Bureau Noordpeil zich overigens ook af of het een tekening van Blum zou kunnen zijn. Zij brengen het jaartal 1802 overigens wel als ‘hard’ jaartal naar voren.
Wat jammer dat Els en Willemieke hun vermoeden niet hebben geuit in hun uitgave over Roodbaard!(Of heb ik er overheen gelezen? Ik geloof het niet…)
Hmmm… en Blum ontwierp dus ook driepuntsbruggen. Of zou die er al gelegen hebben (op het 1802 ontwerp staat hij niet)?
Betreffende Blum en driepuntsbruggen: ja Henk dat deed is; zie m’n commentaar onder http://www.cascade1987.nl/driepuntsbrug-stania-state/ met ‘Was die brug van Blum een of de inspiratiebron voor Roodbaard?’
Inmiddels heb ik over het fenomeen de Driepuntsbrug een artikeltje geschreven in het CASCADE bulletin voor tuinhistorie van afgelopen voorjaar (2015). Met een beetje meer achtergrondinfo, spreiding, herkomst enzo.
Inderdaad is Blum zeer waarschijnlijk de ontwerper van die brug, alleen dat jaartal 1802 is nog niet boven water…Enne Henk, beide ontwerpen hierboven zijn bedoeld voor de Fraeylemaborg; het bovenste voor het achterste deel van de aanleg, het onderste voor het deel vooraan bij het huis. Je ‘moet’ ze dus achter elkaar leggen, als je een afbeelding hebt van die prachtige opmetingskaart (online zijn er best afbeeldingen te vinden) van F.N. van Hulten uit 1821 van deze aanleg, zie je eea heel duidelijk.Ik denk dat we heel voorzichtig kunnen denken aan een zelfde jaartal waarin de ontwerpen zijn gemaakt; zijn zij inderdaad allebei van Blum, dan is het onwaarschijnlijker dat er 20 jaar tussen zit…
Kijk wat de driepuntsbruggen en mogelijke ontwerpers betreft ook nog even op mijn weblog over Jean-Baptiste Pisson. Met de opmerking van Wim in het achterhoofd (mbt Franse invloed) bij mijn weblog over de driepuntsbrug…Pisson was een (tuin)architect werkzaam in de zuidelijke Nederlanden.Zie die prachtige bijdrage (inderdaad bijna een boek Jan)die ik daar gelinkt heb
Die toeschrijving en dat jaartal zijn van Hennie van Harten (2002). Zij werkt denk ik op de Fraeylemaborg, of je kunt haar via dat adres waarschijnlijk wel vinden. Van haar is de toeschrijving. Ik herinner me dat dat archief van de Fraeylemaborg altijd gesloten was en dat het begin jaren 2000 eindelijk openbaar te raadplegen was, en toen kwam dit gegeven van Hennie van harten. Maar aangezien het nog steeds om een toeschrijving gaat, weet ik niet of het om harde feiten gaar, maar misschien wel dat jaartal.
Nogmaals, artikel nu gevonden, zie Het bosch van den Fraeijlemaborg. Stad en Lande / Henny van Harten, Cultuur-historisch tijdschrift voor Groningen. Jg. 11, nr.2, (2de kw. 2002), p. 1-5. Zie: http://www.fraeylemaborg.nl/publicaties/Bospark-Fraeylemaborg.pdf
Bedankt voor je reactie Carla, de link die je opgeeft, geeft bij mij helaas een ‘not found’….
Ja bij mij ook Not Foundation, maar dat komt waarschijnlijk omdat ze het artikel na een jaar of tien er uitgegooid hebben, of andere reden. ik zou dus maar met de Fraeylemaborg contact opnemen via info, en dan vragen om dat artikel.
De bedoelde link Fraeylemaborg / Zwolle / Blum is mogelijk deze: de bewoners van de Fraeylemaborg, Louise de Sandra Veldtman en Johan Hora Siccama, hadden familiebanden met de Zwolse elite (uit rapport over Fraeylemaborg van Bureau Noordpeil).
Het door Carla bedoelde artikel is http://www.fraeylemaborg.nl/publicaties/Bospark_Fraeylemaborg.pdf
(dus met _ ipv – )
Er is nog een link Blum / Groningen / Overijssel, en dat is dat de eigenaar van Vilsteren, waar Blum heeft gewerkt, was Michael Helmich gehuwd met Anette Akerma. Een zoon woonde op De Horte bij Zwolle. En G.A.Blum werkte hier in 1822. Bovendien was Anette afkomstig uit Bedum, niet te ver van Slochteren.
In 2002 maakte ik een tentoonstelling in de Fraeylemaborg over tuinen en parken bij Groninger borgen en daarbij kon ik ook voor het eerst een serie ontwerpen voor het park van de Fraeylemaborg opnemen. Deze zitten namelijk in een nog niet toegankelijk familiearchief, waar ik toen als conservator van de Fraeylemaborg bij uitzondering alvast een jaar onderzoek mocht doen.
Hierbij ontdekte ik een toen nog volkomen onbekende tekening van Blum (waar trouwens twee versies van zijn) van het achterste deel van ons park.
Deze vondst veranderde de kijk op de al wel langer bekende tekening van Roodbaard van datzelfde achterste stuk.
Ook de grote tekening (in twee bladen) die altijd werd toegeschreven aan Zocher heb ik toen bekeken en opgenomen in de tentoonstelling.
De tekening is op het tweede blad rechts onder voorzien van het jaartal 1802.
De mogelijke toeschrijving aan Zocher werd vanaf dat moment al in twijfel getrokken, gezien de toen waar te nemen grote overeenkomsten met de stijl van Blum.
Ik heb het ontwerp in mijn artikel in Stad en Lande “Het bosch van den Baron Fraeijlemaborg” (2002) nog wel vermeld als “vermoedelijk van de hand van Zocher”, maar sindsdien is “waarschijnlijk Blum” een veel aannemelijker optie. Inderdaad heeft Els van der Laan dit ook al vermeld in het historisch onderzoek van ons park.
Ik heb ook een logische link ontdekt tussen Blum /Overijssel / Groningen, waardoor het begrijpelijk is dat hij vanuit Zwolle in Slochteren aan het werk ging.
Kortom : G.A. Blum is een interessant onderwerp hier bij de Fraeylemaborg.
Wat leuk dat je reageert Henny, bedankt, ik word nu verschrikkelijk nieuwsgierig naar die tweede versie van Blum’s tekening (zijn er verschillen?) en de link Groningen/Blum/Overijssel…(voor eventuele publicatie weet je mij te vinden;-))
Maar als ik jouw betoog goed begrijp mogen we voor de ene tekening in elk geval 1802 aanhouden, de tweede dan voorzichtig ook. Een piepklein controlfreakje in mij zegt dan: is de datering inderdaad van Blum’s hand of een mogelijke latere toevoeging van bijv. eigenaar of archivaris…?
Wat ik wel hierbij wil opmerken over wel-of niet Zocher en waarschijnlijk Blum, is dat het kleurenpalet van beide tekeningen totaal verschilt. En daarom blijf ik twijfelen. Het kleurenpalet op de tekening van 1802 is zelfs zeer gelijkend op dat van Michael en dat zou betekenen dat Zocher sr. na Michaels dood deze opdracht afgemaakt zou kunnen hebben.
De slingerende waterpartij op de tekening van Blum (voor 1821) is weer heel erg lijkend op vijverpartijen van Zocher. Als je zijn ontwerp bekijkt van Duinzigt Oegstgeest, dan lijken die waterpartijen heel erg op elkaar.
Kortom we zijn er zeker nog niet uit.
en toch….zojuist zit ik in het boek ‘Tuingeschiedenis in Nederland. Veelzijdig erfgoed in ‘t groen’, Utrecht 2009, de bijdrage van Van Immerseel en Tromp over ‘Onbekende werken en gegevens van J.D. Zocher sr. jr.’ (p. 65-78)te lezen.In deze bijdrage wordt een gesigneerd en gedateerd ontwerp van J.D. Zocher uit 1805 besproken. Dit ontwerp (er wordt uitgegaan van Zocher sr.) heeft enorm veel overeenkomst met de tekenstijl van Blum, maar is heus gesigneerd…Kan het zijn dat Blum en Zocher elkaar gekend hebben? Is Blum bij hem in de leer geweest? Beide uit Duitsland afkomstig, ook nog.
De vraag hoe en waar de tuinarchitecten van toen hun vak leerden, houdt mij al langer bezig. Mij is geen officiële opleiding uit die tijd bekend.
Uit mijn onderzoek naar Johannes Montsche (1734-1799) is uiteindelijk ook gebleken dat Harmen de Vries (1753-1837) en Montsche elkaar zeker gekend hebben. En ja, ik kwam hierop omdat hun tekenstijl zoveel overeenkomst vertoont…
PS: Het gaat in bovenstaande reactie om een ontwerp voor ‘t Klooster in Haarlem, gesigneerd: J.D. Zocher, gedateerd: 1805.
Gisteren kwam deze blog ter sprake na een inspirerende Cascade excursie. Inderdaad lijken de tekenstijlen veel op elkaar. Grote verschillen zijn wel te zien in de ontwerpstijl/aanleg. In het park van 1802 is nauwelijks relief aanwezig, de lanen zijn grotendeels gehandhaafd en de kleine waterpartijen zijn gesitueerd in het formele ritme. Sluit dat niet meer aan bij de ontwerpen van Michael en Zocher sr.?
In het ontwerp van Blum zijn de lanen en de formele aanleg grotendeels verdwenen en is sprake van een indrukwekkende waterpartij en relief! Is er dan nog twijfel wie de ontwerper is van de tekening uit 1802?
Wij zien grote overeenkomsten in ontwerpstijl (niet de tekenstijl) tussen Blum en Roodbaard.
Roodbaard was in 1816, na het overlijden van Hendrik de Sandra Veltman, nog niet bekend als architect in tegenstelling tot Blum. Hij heeft waarschijnlijk wel de aanleg kunnen volgen en zijn inspiratie opgedaan, vooral als het gaat om de waterpartijen en het relief (mooi voorbeeld is Stania State 1821).