De tuinen van Madame Vilain Quatorze
Madame Vilain XIIII: het gaat hier zeer waarschijnlijk om Marie-Charlotte Van de Woestyne (1762-1827), weduwe van burgemeester Charles Joseph François Vilain XIIII, die in 1808 overleed. In het laatst verschenen CASCADE bulletin voor tuinhistorie schreef ik over de in de Horticultural Tour beschreven aanleg, hoort mogelijk bij Kasteel Gransvelde in Wetteren. Uit de monumentenomschrijving van dit huis:
Kasteel “De Saele”, “de Zael” of ook “Achterste kasteel” genaamd, wordt een eerste maal vermeld in een landboek van 1696. Volgens een verkoopakte van 1763 verkocht Jonkheer Philippe Emanuel Michel, heer van Wolfshaegen, het goed aan Jean Philippe Burggraaf Vilain XIIII, voorschepene van de stad Gent. Het goed omvatte een hofstede met een motte, huis van plaisantie, remisen, stallingen, boomgaard, hovingen, ….omsloten door wallen en vijver. Bouwmeester Jean-Baptiste Pisson (1763-1818) uit Gent ontwierp een nieuw kasteeltje in empirestijl voor Charles Joseph François Vilain XIIII. De bouwmeester voorzag een symmetrisch gebouw met twee uitspringende zijvleugels, doch de eigenaar liet blijkbaar enkel de westelijke vleugel optrekken. Na de dood in 1808 van burgemeester Charles Joseph François Vilain XIIII bleef zijn weduwe, Marie-Charlotte Van de Woestyne (1762-1827), er met haar zoon Charles-Hippolyte wonen. Zij liet de oranjerie bouwen en verwierf faam als planten- en bloemenkweekster. Deze uitzonderlijke plantencollectie (555 soorten, waarvan 232 oranjeriesoorten) van Mevr. Marie-Charlotte Van de Woestyne wordt in 1828 openbaar verkocht op het kasteel. Charles-Hippolyte erft het kasteel niet, maar het komt in handen van de Bazelse tak Vilain XIIII. Burggraaf Alfred Vilain XIIII verkoopt in 1857 het kasteel aan August Van de Woestyne. Deze vergroot rond 1860 het kasteel met een oostelijke vleugel en een nieuw dakvolume naar ontwerp van bouwmeester-ondernemer D. Raes, bouwt een hovenierswoning met stallingen en remise en laat een landschapstuin aanleggen naar een ontwerp van Fuchs van 1870. De oranjerie, gebouwd in opdracht van weduwe Marie-Charlotte Van de Woestyne, dateert in kern uit het begin van de 19de eeuw (vóór 1823). Volgens J. Broeckaert vroeger met schildering in Empirestijl; hoge zaal (38m x 11m) met vijf grote vensteropeningen aan de zuidkant. Noordzijde gedicht en voorzien van schilderingen met Egyptische landschappen; geleed door pilasters met voorstelling van mummies. Een latere eigenaar verbond het kasteel met de oranjerie door middel van een galerij (31 m); deze was ook beschilderd met voorstelling van “De Hel” van Dante, later overschilderd en heringericht met Chinees kabinet. Later wordt in An encyclopaedia of gardening; comprising the theory and practice of horticulture, floriculture, arboriculture, and landscape-gardening, (…) By J.C. Loudon, Londen, 1835 ook een beschrijving gegeven van deze aanleg; p. 66 Part I: 260. The seat of Madame Vilain Quatorze (fig. 46), like most of the others mentioned and like villas in general in this country, is interspersed with water; and the boundary of the demesne, instead of being a wall, hedge, or belt of plantation , is a broad canal, over which of course is seen the adjacent country. The ground are of considerable extent, and include a farm, pleasure-ground, kitchen and flower-garden. A plan of a part of the grounds round the house has been given in the Horticultural Tour, in which the following objects are indicated:- [Hier wordt een opsomming gegeven van de letters, die in de tekening staan] g. Picture gallery of a consierable height. It has an arched roof, and is lighted from the top. i. A large mirror is placed at the end of the passage. Lamps are suspended from the ceilings of the house, gallery, greenhouse, and stoves, at different places. When lighted, the whole line, from the one extremity to the other, must be reflected by the mirror. Heeft Loudon de tuinen zelf bezocht? Ik betwijfel het, Madame Vilain XIIII was immers al overleden, haar plantencollectie kennelijk al geveild en ook de tekening die in Loudon’s uitgave wordt afgebeeld, lijkt één op één te zijn overgenomen uit de Horticultural Tour (…) Hieronder figuur 46 uit Loudon:
