De Wintertuin (I)
Buiten lekker koud en prachtig wit, dat is genieten! Ondertussen neuzend door wat ‘oude’ kranten kwam ik deze advertentie tegen uit de Opregte Haarlemsche Courant van 5 april 1869, geplaatst door E.H. Krelage, Kleinen Houtweg, Haarlem:
Ook zo moet het geweldig geweest zijn de winter door te komen, het moet er ook heerlijk geroken hebben denk ik dan maar. Even wat plaatjes, om een idee te krijgen, uit de beeldbank van het Noord-Hollands Archief:
Voor meer achtergrondinformatie, zie: De Wintertuin van E.H. Krelage & Zoon te Haarlem.
Meer informatie en de hele tekening: Ontwerptekening van een wintertuin.
Tot slot: de feestzaal in het Park in de Plantage in Amsterdam. Hieronder een detail; is dit nu ook een wintertuin? In contemporaine krantenberichten wordt hij in elk geval wel wintertuin genoemd. Ook weer via de beeldbank van het Noord-Hollands Archief in het groot te bekijken. Zie: De feestzaal in de Plantage in Amsterdam.
De wintertuin, niet te verwarren met een oranjerie, een tuinkamer of kas, interessant om meer onderzoek naar dit fenomeen te doen en een inventarisatie te maken van de wintertuinen die ons land rijk geweest is, en die nu nog bestaan. Dit wordt vast nog eens een cahier voor de Reeks voor de tuingeschiedenis……
Fraai omhooggehaald deze afbeeldingen.
Er bestaat heel weinig literatuur over dit onderwerp, behalve dan uit de tijd zelf. In 2010 was er een kleine tentoonstelling op Het Loo en daarbij werd de brochure Een wintertuin herleeft: de exotische plantenwereld van koning Willem II uitgebracht. Hotel Krasnapolsky in Amsterdam had een befaamde wintertuin waarvan mijn moeder nog enthousiast kon vertellen (rudimentair nog aanwezig, de wintertuin dan, niet mijn moeder). Wat er toch wel bij hoort zijn de serrekamers aan huis, zoals die van boer Mellema aan de Hamdijk, Boneschans, provincie Groningen. Een geheel kurken wandbekleding.
De weinige interesse die men er tot nu toe in heeft is volgens mij te wijten aan het feit dat dit fenomeen uit de zogenaamde ‘Lelijke Tijd’ stamt (tweede helft negentiende eeuw), en dat het vooral populair was bij de gegoede burgerij (ondanks de koninklijke connectie), en die hebben nog steeds een slechte naam. O ja, Welgelegen, de Copijn-residentie in Groenekan heeft zo’n tuinkamer met prachtige fossiele aankoeksels door Moerkoert, en Eykenstein in Maartensdijk had door dezelfde firma een inpandige serre, recent geslacht.
Overigens horen zoals boven gemeld, tuinkamers, ‘conservatories’ etc. mijns inziens wél bij de wintertuin.
Wim Meulenkamp
Ja, die tentoonstelling op Het Loo heb ik bezocht, maar dan op een heerlijk grijze, druilerige oktober dag, daarover een bericht op: http://www.cascade1987.nl/tentoonstelling-een-wintertuin-herleeft%E2%80%99-paleis-het-loo/
De sfeer was geweldig, mooie tentoonstelling, prachtige muziek, lekker drankje..je zou zo zelf een wintertuin willen hebben…
De nu al opgemerkte dunne scheidingslijn tussen tuinkamer-wintertuin geeft aan dat we het fenomeen, om een beginnetje te maken, precies zouden moeten definiëren…
Wim, in Handleiding tot het kweeken van planten in huis (1889), door E. Th. Witte wordt de combinatie cement en wintertuin genoemd:
Als voorbeeld nemen wij een werkelijk bestaand huis…
Deze wintertuin is voor tropische planten bestemd, en wel met het bepaalde doel dat deze een fraai geheel vormen. De muren zijn daarom niet gepleisterd, maar ruw met cement bewerkt, waardoor zij er uitzien of zij met tufsteen zijn bekleed; ook is midden in de kas, door middel van steenen en cement, een lief met planten omgeven rustplaatsje gemaakt.
Gister bezocht ik de Speciale collecties van Wageningen UR en heb toen meteen even het boek van Witte ingekeken.
Het voorbeeld van het bestaande huis (wat Jan hierboven noemt) is waarschijnlijk, nouou zeg maar zeker,geen Nederlands voorbeeld; E. Th. Witte’s versie is een bewerking van Riese’s “Wohnungsgärtnerei”.
Er is er onlangs nog een in Hamburg gevonden, althans een tuingrot die waarschijnlijk onderdeel was van een grotere wintertuin: klik hier.
Aangezien Witte ook naar Duitsland keek… Maar de wintertuin van koning Willem II was ouder, als de Duitse datering klopt.
Ach, en laat ik nu zelf helemaal vergeten ooit een stukje over onder meer de wintertuin te hebben geschreven: -‘De tuin in huis, Onze eigen tuin, LVI, nr. 3, herfst 2010, 38-39.’We worden oud.